Ἡ λειτουργικὴ πράξη τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων

Κυριακὴ πρὸ τῶν Χριστουγέννων

Ὁ ἑορτασμὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων ξεκινᾷ στὴν οὐσία ἀπὸ τὴν «Κυριακὴ πρὸ τῶν Χριστουγέννων». Εἶναι ἡ Κυριακὴ κατὰ τὴν ὁποία, καθὼς ἀναφέρει τὸ Συναξάρι τῆς μέρας: «μνήμην ἄγειν ἐτάχθημεν παρὰ τῶν Ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν, πάντων των ἀπ᾿ αἰῶνος Θεῷ εὐαρεστησάντων, ἀπὸ Ἀδὰμ ἄχρι καὶ Ἰωσὴφ τοῦ μνήστορος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, κατὰ γενεαλογίαν, καθὼς ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ἱστορικῶς ἠριθμήσατο· ὁμοίως καὶ τῶν Προφητῶν καὶ τῶν Προφητίδων». Ἐξυμνεῖται στοὺς ὕμνους τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἡ σειρὰ τῶν προσώπων ποὺ διαφύλαξαν τὴ λαχτάρα τῆς σωτηρίας καὶ ἔζησαν μεταφέροντας τὴν προσμονὴ τοῦ Μεσσία ὡς λυτρωτῆ ἀπὸ τὸ βάρος τοῦ ἁμαρτήματος τῶν πρωτοπλάστων. Εἶναι ἡμέρα μνήμης τῶν Πατέρων αὐτῶν καὶ δοξολογία πρὸς τὸν Χριστό: «Τὰ τῶν Πατέρων σήμερον πιστοί, τελοῦντες μνημόσυνα, ἀνυμνήσωμεν Χριστὸν τὸν Λυτρωτήν». Ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἡμέρα στὶς ἀκολουθίες προστίθενται ὕμνοι ποὺ μᾶς προϊδεάζουν καὶ μᾶς προτρέπουν στὴν συμμετοχὴ στὸ μυστήριο τῆς Σαρκώσεως τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ.

Τὰ ἀναγνώσματα τοῦ Ἑσπερινοῦ ἀπὸ τὴ Γένεση καὶ τὸ Δευτερονόμιο ὑπενθυμίζουν τὴ συμβολὴ τῶν πατέρων στὴν προσμονὴ τοῦ γεγονότος καὶ κυρίως τὴν σταθερή τους προσήλωση στὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς γι᾿ αὐτοὺς ἦταν: «ὁ Θεὸς τῶν Θεῶν καὶ Κύριος των Κυρίων ὁ μέγας, καὶ ἰσχυρός, καὶ φοβερός, ὅστις οὐ θαυμάζει πρόσωπον, οὐδ᾿ οὐ μὴ λάβῃ δῶρον· ποιῶν κρίσιν προσηλύτῳ καὶ ὀρφανῷ καὶ χήρᾳ, καὶ ἀγαπᾷ τὸν προσήλυτον, δοῦναι αὐτῷ ἄρτον καὶ ἱμάτιον». Ἰδιαίτερα ὑμνοῦνται οἱ προφῆτες, ἐπειδὴ «τὰ ἔπη τοῦ Πνεύματος καρπούμενοι, τὴν ἀνερμήνευτον λοχείαν Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ πᾶσιν ἐκήρυξαν· νομίμως δὲ τὸ τέλος διήνυσαν, ζήσαντες ζωὴν ὑπερθαύμαστον».

Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ὁ κανόνας τῶν πατέρων ποὺ ψάλλεται τὴν ἡμέρα αὐτὴ εἶναι γραμμένος κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ κανόνα τῆς Μ. Παρασκευῆς καὶ τῆς νύχτας τῆς Ἀναστάσεως. Εἶναι ἐπειδὴ ἡ γλυκιὰ βραδιὰ τῆς Γεννήσεως περιλαμβάνει τὴν ἴδια χαρμολύπη τῆς Μ. Παρασκευῆς καὶ τὴν χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως. Εἶναι ἡ λύπη, διότι γεννιέται ἕνα βρέφος ποὺ θὰ σταυρωθεῖ καὶ θὰ πεθάνει καὶ ἄφατη χαρά, διότι αὐτὸς ὁ μελλοντικὸς νεκρὸς θὰ ἀναστηθεῖ, καὶ μαζί του καὶ τὸ ἀνθρώπινο γένος:

«Κύματι θαλάσσης, τὸν κρύψαντα πάλαι διώκτην τύραννον, ὑπὸ γῆν ἔκρυψαν, τῶν σεσωσμένων οἱ παῖδες· ἀλλ᾿ ἡμεῖς ὡς αἱ νεάνιδες, τῷ Κυρίῳ ᾄσωμεν· ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται». Κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ εἱρμοῦ αὐτοῦ, καὶ ὅλων τῶν εἱρμῶν τοῦ κανόνα, ψάλλουμε ὕμνους ποὺ ἀναφέρονται στὴν Ἀνάσταση καὶ στοὺς Πατέρες: «Φόβω σοι θανάτου, ἀνοίγονται πύλαι καὶ διαρρήσσονται, μοχλοὶ αἰώνιοι· τῇ γὰρ σεπτῇ σου καθόδῳ, ἐξανέστησαν οἱ πάλαι νεκροί, ἐν εὐφροσύνῃ ψάλλοντες, Χριστὲ τὴν σὴν Ἀνάστασιν» καὶ «Σήμερον τὸ κλῖτος, τῶν θείων Πατέρων, Χριστοῦ τὴν Γέννησιν, προεορτάζει φαιδρῶς, καὶ ὑπογράφεται ταύτης, τὸ παράδοξον τῆς χάριτος· Ἀβραὰμ γὰρ σύμβολον, τοῦ Νόμου καὶ οἱ Παῖδές εἰσιν». Παράλληλα ψάλλεται καὶ ὁ λεγόμενος προεόρτιος κανόνας μὲ βασικὸ θέμα τὴν Γέννηση τοῦ Χριστοῦ: «Πτωχὸς ὁ πλούσιος γίνεται, πτωχίζων τοὺς κακίᾳ πλουτίζοντας· βροτὸς ὁ Θεὸς γνωρίζεται, Κόρης ἀπειρογάμου, δίχα τροπῆς· πάντες ἐν αἰνέσει, ἀνυμνήσωμεν αὐτόν· ὅτι δεδόξασται». Μιὰ σύνοψη ὅλων τῶν μηνυμάτων τῆς ἡμέρας αὐτῆς βρίσκουμε στὸ δοξαστικὸ τῶν Πατέρων ποὺ εἶναι καὶ ὁ τελευταῖος ὕμνος τῆς ἑορτῆς αὐτῆς τῆς Κυριακῆς: «Τῶν νομικῶν διδαγμάτων ὁ σύλλογος, τὴν ἐν σαρκὶ ἐμφανίζει τοῦ Χριστοῦ θείαν Γέννησιν, τοῖς πρὸ τοῦ Νόμου τὴν Χάριν εὐαγγελιζομένοις, ὡς ὑπὲρ Νόμον τῇ πίστει ὑπάρξασιν· ὅθεν της φθορᾶς ἀπαλλαγῆς οὖσαν πρόξενον, ταῖς ἐν ᾅδη κατεχομέναις ψυχαῖς προεκήρυττον, διὰ τῆς ἀναστάσεως, Κύριε δόξα σοι».

Προεόρτια περίοδος

Κατὰ τὴν περίοδο ἀπὸ τὴν Κυριακὴ πρὸ τῶν Χριστουγέννων μέχρι τὴν παραμονὴ τῆς ἑορτῆς ὅλοι οἱ ὕμνοι τῶν καθημερινῶν ἀκολουθιῶν, Ὄρθρου καὶ Ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ Ἀποδείπνου, στὸ ὁποῖο προστίθεται ἰδιαίτερος κανόνας γιὰ τὴν Γέννηση, ἔχουν τὸ «ἄρωμα» τῆς προσμονῆς τοῦ γεγονότος. Ἡ σύνθεση τῶν κανόνων ἔχει γίνει μὲ βάσει τοὺς κανόνες τῆς Μ. Ἑβδομάδος: «Τῷ τὴν ἄβατον, κυμαινομένην θάλασσαν…», «Τῷ δόγματι τῷ τυραννικῷ…». Οἱ ὑμνογράφοι καλοῦν νὰ ἀπολαύσουμε τὴν Δεσποτικὴ τράπεζα ποὺ ἔχει στηθεῖ στὸ «πενιχρὸ» σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ: «Ξενίας Δεσποτικῆς καὶ ἀθανάτου τραπέζης, ἐν πενιχρῷ Σπηλαίῳ, ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί, πιστοὶ δεῦτε ἀπολαύσωμεν, σεσαρκωμένον Λόγον, ἀπορρήτως μαθόντες· ὃν μεγαλύνομεν».

Τὴν παραμονὴ τῆς Γεννήσεως, μνήμη τῆς ἁγίας ὁσιομάρτυρος Εὐγενίας, μαζὶ μὲ τὸν κανόνα καὶ τοὺς ὕμνους τῆς ἁγίας προαναγγέλλεται ὁ λαμπρὸς ἑορτασμὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου. «Προεορτάσωμεν, λαοί, Χριστοῦ τὰ γενέθλια· καὶ ἐπάραντες τὸν νοῦν ἐπὶ τὴν Βηθλεέμ, ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ καὶ κατίδωμεν τὴν Παρθένον τοῖς ψυχικοῖς λογισμοῖς ἐπειγομένην τίκτειν ἐν σπηλαίῳ τὸν τῶν ὅλων Κύριον καὶ Θεὸν ἡμῶν· οὐ Ἰωσὴφ κατιδὼν τῶν θαυμάτων τὸ μέγεθος, ἐδόκει ἄνθρωπον θεωρεῖν ὡς βρέφος σπαργανούμενον· ὑπενόει δὲ ἐκ τῶν πραγμάτων Θεὸν εἶναι ἀληθινόν, τὸν παρέχοντα ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος».

Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νὰ μεταβεῖ νοητικὰ στὸ σπήλαιο καὶ νὰ ἀναλογισθεῖ τὸ μυστήριο τῆς ἐνανθρωπίσεως: «…ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ καὶ κατίδωμεν τὸ ἐν σπηλαίῳ μέγα μυστήριον». Καὶ ὄχι μόνον ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ καὶ ἡ κτίση ὁλόκληρη νὰ συμμετάσχει στὸ γεγονός: «Ἄκουε οὐρανὲ καὶ ἐνωτίζου ἡ γῆ». Παράλληλα καὶ ἡ Ἐδέμ, ὁ χαμένος παράδεισος νὰ χαρεῖ ὅπως πρίν, διότι αὐτὸς ποὺ τὸν δημιούργησε ἐπανέρχεται μέσα σ᾿ αὐτόν: «ἄνοιγε πύλην ἡ Ἐδέμ· ὅτι ὁ Ὢν γίνεται ὁ οὐκ ἦν· καὶ ὁ πλαστουργὸς πάσης κτίσεως διαπλάττεται, ὁ παρέχων τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος».

Μεγάλες Ὧρες

Ὡστόσο ὅλα τὰ καλύπτει ἡ ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν. Ἡ Ἀκολουθία τῶν Ὡρῶν ψάλλεται τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων ἐκτὸς ἐὰν ἡ ἡμέρα αὐτὴ εἶναι Σάββατο ἢ Κυριακή, ὁπότε ψάλλεται τὴν Παρασκευή. Αὐτὸ συμβαίνει ἐπειδὴ ἡ Ἀκολουθία τῶν Ὡρῶν ἔχει πένθιμο χαρακτήρα, εἶναι ἀκολουθίες τῆς μετανοίας καὶ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ψαλλοῦν σὲ ἡμέρες ποὺ ἔχουν ἀναστάσιμο ἢ ἄλλο περιεχόμενο. Ἡ Κυριακὴ εἶναι ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὸ Σάββατο εἶναι ἀφιερωμένο στοὺς κεκοιμημένους.

Οἱ πανηγυρικὲς Ὧρες περιλαμβάνουν ἀνάγνωση μεσσιανικῶν Ψαλμῶν, δηλαδὴ Ψαλμῶν, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ὡς περιεχόμενο τὴν προσμονὴ τοῦ Μεσσία, μίας προφητείας ποὺ ἀναφέρεται στὸν ἐρχομὸ τοῦ Μεσσία (κυρίως ἀπὸ τὸν Ἡσαΐα, τὸν Ἱερεμία καὶ τὸν Μιχαία), τοῦ Ἀποστολικοῦ ἀναγνώσματος (κυρίως ἀπὸ τὴν πρὸς Ἑβραίους καὶ πρὸς Γαλάτας ἐπιστολὴ τοῦ Ἀπ. Παύλου), τοῦ Εὐαγγελίου, σχετικοῦ μὲ τὸ γεγονός, ὕμνους καὶ τὴν καταληκτήρια εὐχὴ τῆς κάθε Ὥρας.

Στὴν Ἐνάτη Ὥρα πρὶν ἀπὸ τὴν προφητεία ψάλλεται πανηγυρικὰ τὸ δοξαστικό, τὸ ὁποῖο εἶναι κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ δοξαστικοῦ τῆς ἀκολουθίας τῶν ἀχράντων Παθῶν: «Σήμερον γεννᾶται ἐκ Παρθένου, ὁ δρακὶ τὴν πᾶσαν ἔχων κτίσιν. Ῥάκει καθάπερ βροτὸς σπαργανοῦται, ὁ τῇ οὐσίᾳ ἀναφής. Θεὸς ἐν φάτνῃ ἀνακλίνεται, ὁ στερεώσας τοὺς οὐρανοὺς πάλαι κατ᾿ ἀρχάς. Ἐκ μαζῶν γάλα τρέφεται, ὁ ἐν τῇ ἐρήμῳ μάννα ὀμβρίσας τῷ λαῷ. Μάγους προσκαλεῖται, ὁ νυμφίος τῆς ἐκκλησίας. Δῶρα τούτων αἴρει, ὁ υἱὸς τῆς παρθένου. Προσκυνοῦμέν σου τὴν γένναν Χριστέ. Δεῖξον ἡμῖν καὶ τὰ θεῖά σου Θεοφάνεια».

Ἑσπερινός

Ὁ πανηγυρικὸς ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων σηματοδοτεῖ τὴν ἔναρξη τῆς ἑορτῆς. Τὸ περιεχόμενο τῶν ὕμνων καὶ τῶν κειμένων αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας εἶναι δοξολογικὸ καὶ δογματικό. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καλοῦνται οἱ πιστοὶ νὰ χαροῦν γιὰ τὸ γεγονός, κυρίως γιὰ τὸ ὅτι σπάει «τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ» ποὺ ἐμπόδιζε ἐπὶ αἰῶνες τὴν εἴσοδο τοῦ ἀνθρώπου στὴ χαρὰ τοῦ παραδείσου: «Δεῦτε ἀγαλλιασώμεθα τῷ Κυρίῳ, τὸ παρὸν μυστήριον ἐκδιηγούμενοι. Τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ διαλέλυται, ἡ φλογίνη ῥομφαῖα τὰ νῶτα δίδωσι, καὶ τὰ Χερουβὶμ παραχωρεῖ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς· κἀγὼ τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς μεταλαμβάνω, οὐ προεξεβλήθην διὰ τῆς παρακοῆς. Ἡ γὰρ ἀπαράλλακτος εἰκὼν τοῦ Πατρός, ὁ χαρακτὴρ τῆς ἀϊδιότητος αὐτοῦ, μορφὴν δούλου λαμβάνει, ἐξ ἀπειρογάμου Μητρὸς προελθών, οὐ τοπὴν ὑπομείνας· ὁ γὰρ ἦν διέμεινε, Θεὸς ὢν ἀληθινός· καὶ ὁ οὐκ ἦν προσέλαβεν, ἄνθρωπος γενόμενος διὰ φιλανθρωπίαν· αὐτῷ βοήσωμεν· Ὁ τεχθεὶς ἐκ Παρθένου Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς».

Τὰ Ἀναγνώσματα ποὺ διαβάζονται ἔχουν τὴ δική τους σημειολογία.

Πρῶτα διαβάζεται, ὅπως καὶ τὸ Μ. Σάββατο τὸ πρωί, ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ πρῶτο κεφάλαιο τῆς Γενέσεως. Ἀναφέρεται στὴ δημιουργία τοῦ κόσμου ἐκ τοῦ μηδενός. Εἶναι ἡ ὁμολογία καὶ ἡ βίωση ἀπ᾿ τὴν πλευρὰ τῶν πιστῶν τῆς πηγῆς τῆς ζωῆς. Εἶναι ἡ συμπόρευση μὲ τὸν Ἄκτιστο Κτίστη τοῦ παντός, τῆς κτίσεως. Εἴμαστε τὰ παιδιά Του.

Τὸ δεύτερο Ἀνάγνωσμα παρμένο ἀπὸ τὸ βιβλίο τῶν Ἀριθμῶν θυμίζει ὅτι «ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακώβ, καὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ἰσραήλ», ἐνῷ τὸ τρίτο Ἀνάγνωσμα εἶναι ἡ προφητεία τοῦ Μιχαίου. Γιὰ δεύτερη καὶ τρίτη φορὰ ἐναλλάσσονται προφητεῖες ἀπὸ τὸν Ἡσαΐα, τὸν Ἱερεμία καὶ τὸν Δανιὴλ σχετικὲς μὲ τὴν προσδοκία τῶν ἐθνῶν καὶ στὸ ἐνδιάμεσο ψάλλονται ὕμνοι μοναδικοὶ στὸ εἶδος τους συνοδευόμενοι ἀπὸ στίχους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: «Ἀνέτειλας Χριστὲ ἐκ Παρθένου, νοητὲ ἥλιε τῆς Δικαιοσύνης· καὶ Ἀστήρ σε ὑπέδειξεν, ἐν Σπηλαίῳ χωρούμενον τὸν ἀχώρητον».

Τὸ ἀνάγνωσμα ἀπὸ τὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ παραπέμπει στὴν ἴδια τὴν ἔγνοια τοῦ Θεοῦ γιὰ τὰ δημιουργήματά Του «πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως» καὶ ὑπενθυμίζει πὼς ἀπὸ κείμενα τῆς Π. Διαθήκης ἀποδεικνύεται ἡ μεσσιανικὴ καὶ θεία προέλευση τοῦ Σωτῆρα Χριστοῦ. Τὸ Εὐαγγέλιο εἶναι ἡ διήγηση τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ. Ἀφοῦ ψαλλοῦν ὁρισμένοι ὕμνοι δοξολογικοὶ ὁ ἑσπερινὸς καταλήγει μὲ τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς «Ἡ γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν..»

Κατὰ τὶς παραμονές, μετὰ τὴν εἴσοδο τοῦ ἑσπερινοῦ, τελεῖται ἡ θεία λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.

Ὄρθρος

Ὁ πανηγυρικὸς ὄρθρος τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων περιέχει ἕνα πλοῦτο ὕμνων μὲ τὴν χαρακτηριστικὴ ἁπλότητα ὡς πρὸς τὴν ἔκταση τῆς Ἀκολουθίας. Στὶς μεγάλες γιορτὲς δὲν ὑπάρχει βερμπαλισμός, ἀλλὰ δογματικοὶ ὕμνοι οἱ ὁποῖοι, ἔχοντας συγγραφεῖ ἀπὸ θεοπνεύστους ὑμνογράφους, ἀποδίδουν μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὸ περιεχόμενο τῆς ἑορτῆς. Ἀναφέρουμε τὰ ἐξαίσια «καθίσματα» μὲ τὴν ἔναρξη: «Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός», «Τί θαυμάζεις Μαριάμ; Τί ἐκθαμβεῖσαι τὸ ἐν σοί», «Ὁ ἀχώρητος παντὶ πῶς ἐχωρήθη ἐν γαστρί;ὁ ἐν κόλποις τοῦ Πατρός, πῶς ἐν ἀγκάλαις τῆς Μητρός;πάντως ὡς οἶδεν, ὡς ἠθέλησε καὶ ὡς ηὐδόκησεν· ἄσαρκος γὰρ ὤν, ἐσαρκώθη ἑκών· καὶ γέγονεν ὁ Ὤν, ὁ οὐκ ἦν δι᾿ ἡμᾶς· καὶ μὴ ἐκστὰς τῆς φύσεως, μετέσχε τοῦ ἡμετέρου φυράματος. Διπλοῦς ἐτέχθη, Χριστὸς τὸν ἄνω, κόσμον θέλων ἀναπληρῶσαι».

Οἱ κανόνες ποὺ ψάλλονται εἶναι δύο. Ὁ πρῶτος, γνωστὸς τοῦ «κυρίου Κοσμᾶ»: «Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε, Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε». Ὁ δεύτερος μὲ ἰαμβικὸ βυζαντινὸ δωδεκασύλλαβο – λιγότερο κατανοητὸς ἀπὸ τὸν λαὸ – ἀποδίδει δογματικὲς ἀλήθειες μὲ τρόπο μοναδικό: «Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης, ὑγρὸν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι· Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ Κόρης, τρίβον βατήν, Πόλου τίθησιν ἡμῖν· ὃν κατ᾿ οὐσίαν, Ἶσόν τε Πατρί, καὶ βροτοῖς δοξάζομεν». Ὁ ὕμνος πρὸς τὴν Θεοτόκο «Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβὶμ» ἀντικαθίσταται μὲ σειρὰ ὕμνων ἀπὸ τοὺς δύο κανόνες, στοὺς ὁποίους προηγεῖται ἕνας ἰδιαίτερος καὶ διαφορετικὸς γιὰ κάθε ὕμνο σχετικὸς μὲ τὴν ἡμέρα στίχος: «Μεγάλυνον ψυχή μου, τὸν ἐκ τῆς Παρθένου, Θεὸν σαρκὶ τεχθέντα», «Σήμερον ὁ Δεσπότης, ῥάκει σπαργανοῦται, ὁ ἀναφὴς ὡς βρέφος». Τὸ έξαποστειλάριον θεωρεῖται ἀπὸ τοὺς ὡραιότερους ὕμνους. Εἶναι ἡ ὁμολογία ὅτι μᾶς ἐπισκέφτηκε ὁ Σωτήρας Χριστὸς γιὰ νὰ διαλυθεῖ ἡ σκιὰ καὶ νὰ λάμψει ἡ ἀλήθεια: «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς, ἐξ ὕψους ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ἀνατολὴ ἀνατολῶν, καὶ οἱ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ, εὕρομεν τὴν ἀλήθειαν· · καὶ γὰρ ἐκ τῆς Παρθένου ἐτέχθη ὁ Κύριος».

Τὸ ἀποκορύφωμα τῆς χαρᾶς καὶ τῆς δοξολογίας στὸν Θεὸ γιὰ τὴν θεία σάρκωση βρίσκεται στοὺς τελευταίους ὕμνους τοῦ ὄρθρου, τὰ λεγόμενα «πασαπνοάρια»: «Εὐφραίνεσθε δίκαιοι, οὐρανοὶ ἀγαλλιᾶσθε, σκιρτήσατε τὰ ὄρη, Χριστοῦ γεννηθέντος, Παρθένος καθέζεται, τὰ Χερουβὶμ μιμουμένη, βαστάζουσα ἐν κόλποις, Θεὸν Λόγον σαρκωθέντα. Ποιμένες τὸν τεχθέντα δοξάζουσι· Μάγοι τῷ Δεσπότῃ δῶρα προσφέρουσιν· Ἄγγελοι ἀνυμνοῦντες λέγουσιν· Ἀκατάληπτε Κύριε, δόξα σοι». Ἡ τελευταία φράση πρὶν τὴν δοξολογία εἶναι ὁ πρῶτος στίχος της: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία».

Λειτουργία

Ἡ θεία λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου διανθίζεται μὲ στίχους καὶ ψαλμούς, σχετικοὺς μὲ τὴν ἑορτή, ἐνῷ ἀντὶ τοῦ «ἅγιος ὁ Θεός», ψάλλεται τὸ «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβασπίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε· ἀλληλούϊα». Τέλος στὴν ὥρα τοῦ κοινωνικοῦ ψάλλεται τὸ «Λύτρωσιν ἀπέστειλε Κύριος τῷ λαῷ αὐτοῦ», ὡς ἕνας ὕμνος ποὺ σφραγίζει τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως καὶ τὴ συμμετοχὴ στὸ κοινὸ Ποτήριο.